ارزیابی یکپارچه ی سیستم منابع آب محدوده ی مطالعاتی رفسنجان

رشد روز افزون جمعیت، توسعه اراضی کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان، گسترش ‏صنایع، توزیع ناهمگون زمانی و مکانی آب شیرین به لحاظ کمی و محدودیت ها و مشکلات روزافزون ‏کیفی منابع آبی، در بسیاری از کشورها، تأمین آب مطمئن را به یکی از چالش های اساسی قرن ‏حاضر تبدیل نموده است. مدیریت یکپارچه منابع آبی، ضمن جبران برخی از کمبودها، باعث افزایش ‏ذخیره منابع آبی موجود، حداقل نمودن اثرات منفی استفاده مجزا از منابع و مدیریت موثر و بهینه ‏آب می شود. در چشم¬انداز ‏iwrm‏ ارزیابی منابع آب مفهوم وسیع¬تری را دنبال می¬کند و عوامل ‏اجتماعی و اقتصادی را به پایداری منابع آبی و اکوسیستم¬های در ارتباط با آن پیوند می¬دهد. از ‏این رو یکی از مهم ترین مراحل برنامه¬ریزی و اجرای مدیریت یکپارچه¬ی منابع آب ارزیابی وضعیت ‏منابع آب است. این تحقیق به ارزیابی یکپارچه سیستم منابع آب محدوده ی مطالعاتی رفسنجان با ‏استفاده از چارچوب کلی ارزیابی حکمرانی پرداخته است. مراحل انجام تحقیق در سه گام ارزیابی ‏ذی مدخلان، ارزیابی با چارچوب تحلیلی ‏dpsir‏ و تحلیل با استفاده از ساخت مدل یکپارچه ‏دینامیکی محدوده ی مطالعاتی رفسنجان انجام شده است. از روش ارزیابی ذی مدخلان، بعد ‏اجتماعی- اقتصادی و سیاسی سیستم منابع آب رفسنجان ارزیابی شد. در این راستا، تحلیل ‏ذی مدخلان به عنوان نقطه¬ی ورودی در دست¬یابی به مشارکت جمعی در سه گام انجام می¬شود. این ‏تحلیل براساس روش پیشنهادی دفتر عمران سازمان ملل (‏undp‏) انجام گردید. درجه¬ی قدرت و ‏منافع ذی مدخلان به ترتیب اهمیت و تأثیرگذاری آنها اولویت¬بندی شد و پرقدرت¬ترین و پرمنافع-‏ترین گروه¬ها مشخص گردیدند. در نهایت ذی مدخلان کلیدی و چهار سطح تعامل برای کلیه گروه¬ها ‏معرفی شد. تعامل نزدیک و تصمیم¬گیری در سطح اول تعاملات به عنوان سناریوی ایده¬آل مشخص ‏گردید تا تصمیمات، مبتنی بر مشارکت کلیه¬ی ذی مدخلان باشد و منجر به اجماع نظرهای معقول ‏در تدوین یک نقشه¬ی راه برای رفع مشکلات شود. بعد از ارزیابی ذی مدخلان به شناسایی مسائل و ‏مشکلات و چالش¬ها پرداخته شد و همچنین عوامل شکل¬دهنده¬ی بستر سیستم در محدوده ی ‏رفسنجان شناسایی شد و سپس از طریق چارچوب ‏dpsir‏ وضعیت موجود سیستم منابع آب ‏رفسنجان مورد تحلیل گرفت. در نهایت به ساخت مدل یکپارچه محدوده ی مطالعاتی رفسنجان (به ‏عنوان ابزاری برای بررسی سیاست های مختلف که توسط ذی مدخلان مطرح شد) پرداخته شد. در ‏بخش ارزیابی ذی مدخلان مشخص شد هرکدام از ذی مدخلان در کدام یک از سطوح مشارکتی ‏فعالیت کنند. در بخش ‏dpsir‏ مسائل و چالش¬های محدوده¬¬ی مطالعاتی رفسنجان به دو بخش ‏اجتماعی- اقتصادی، منابع آبی-زیست محیطی طبقه¬بندی شدند و به کمک این چارچوب مدل ‏مفهومی، چرخه¬های علت و معلولی و مدل شبیه¬سازی تهیه گردید و با توجه به مدل ساخته شده ‏مشکلات اصلی و راهکارهای پیشنهادی ذی مدخلان مورد ارزیابی قرار گرفتند. با توجه به سناریوها و ‏سیاست¬های مورد بررسی، تحت بهترین سناریو و سیاست، سیستم منابع آب محدوده¬ی مطالعاتی ‏رفسنجان هیچ¬گاه به شرایط گذشته خود برنمی¬گردد. انتقال آب با توجه به عوامل حاکم در بستر ‏حکمرانی رفسنجان سیاست مناسبی نیست و سیاست شماره هفت (کاهش 20 درصدی سطح ‏زیرکشت کشاورزی، کنترل در برداشت آب و تغذیه مصنوعی) به عنوان بهترین سیاست انتخاب ‏گردید.‏